22

Tekst:
.4a (9): ‿ __ ‿ __ ‿ __ ‿ __ ‿
.4B (8): ‿ __ ‿ __ ‿ __ ‿ __
.4a (9): ‿ __ ‿ __ ‿ __ ‿ __ ‿
.4B (8): ‿ __ ‿ __ ‿ __ ‿ __
.4B (8): ‿ __ ‿ __ ‿ __ ‿ __
.3c (7): ‿ __ ‿ __ ‿ __ ‿
.4B (8): ‿ __ ‿ __ ‿ __ ‿ __
.3c (7): ‿ __ ‿ __ ‿ __ ‿
.3c (7): ‿ __ ‿ __ ‿ __ ‿
.3D (6): ‿ __ ‿ __ ‿__
.3c (7): ‿ __ ‿ __ ‿ __ ‿
.3D (7): ‿ __ ‿ ‿ __ ‿__

6 strofen van 12 versregels, waarvan 4 stockregels.
Het is opvallend hoeveel samentrekkingen van lettergrepen en woorden in dit lied zitten. Maar zo hebben alle strofen wel exact dezelfde vorm.
De slotregel is de enige regel met twee onbeklemtoonde lettergrepen achter elkaar.
Unieke liedvorm volgens de Nederlandse Liederenbank.

Iansen: rijmschema 69 abab/bcbc/cdcd, refrein van 12-en, stock van 4 regels, 5 strofen + prince.
De voorbeeldgedichten uit de Const van Rhetorijcken passen niet op deze melodie. Het rijmschema is wel te vinden, maar alleen met afwijkend mannelijk en vrouwelijk rijm, of met afwijking in het aantal versvoeten per regel.

Er staat een parafrase van de tekst in Komrij.
Annotaties in de uitgave van Goossens.
Claeys wijst op dwarsverbanden met voorbeeldgedichten uit de Const van Rhetorijcken:

• 5/1-3 met “Wie sal my bystaen met medicinen?” (Cauweel blz. 200, Manilius blz. 190)
• dezelfde versregel met “Ic nome remedie waert tijd ende stonde.” (Cauweel blz. 137, Manilius blz. 131)

Over de betekenis van “Venus bitter dwale” in versregel 5/8 valt te twisten. Wij hebben hier gekozen voor de sluier waarmee Venus vaak is afgebeeld, maar enkele annotaties verwijzen naar de blinddoek van Cupido.

Andere vindplaatsen van de tekst volgens liederenbank:
Een schoon Liedekens. Boeck inden welcken ghy in vinden sult…, 1544 (Antwerps Liedboek), nr. 49.
Deze uitgave is van dertig jaar voor de uitgave van Manilius en is nog tijdens het leven van Castelein verschenen. Hierin zijn de opvallende tekstafwijkingen:

• x,11: Seght haer dit altemale → Gaet, segt haer dit altemael
• x,12: En groetse my duysentfaut → Ende groetse mi menichfout
• 2,3: spagher → stadigher
• 2,4: blender → vuylder
• 3,4: Wat’t is, is haer en my bekent → Wat is, tis haer bekent
• 6,4: niet → twint
• 6,5: kinders → kinderkens
• 6,7: doet → door

Aemstelredams, Amoreus lietboeck…, 1589, nr. 49.
Op grond van de tekstafwijkingen lijkt me dat hier het Antwerps Liedboek als voorbeeld heeft gediend en niet de uitgave van Manilius. De opvallendste zijn:

• x,11: Seght haer dit altemale → Ghaet segt haer dit al te male
• x,12: En groetse my duysentfaut → En groetse menichfout
• 2,3: spagher → spadigher
• 3,2: Maer onder alle, eene excellent → Maer onder een excellent
• 3,4: Wat’t is, is haer en my bekent → Wat tis, tis haer bekent
• 4,5: vreught en → vruchten
• 6,4: niet → twint
• 6,5: kinders → kinderkens
• 6,7: doet → door

Het ierste musyck boexken, samengesteld door Tielman Susato, Antwerpen, 1551, nr. 24.
Een anonieme vierstemmige zetting van de eerste strofe met slechts één duidelijke tekstafwijking:

• 11: Seght haer dit altemale → Gaet, segt haer dit altemale

Melodie:
Hypomixolydisch, sleutel G2 met ♭, ₵
A1 (2 versregels) A2 (2) B (2), C (2), Refrein1 (2), Refrein2 (2)

• A1/2: c”→c”, ambitus f’-f”, lengte 13
• B: c”→a’, ambitus a’-g” , lengte 9
• C: c”→f’, ambitus f’-d’, lengte 9, de slotcadens geeft even een ionisch karakter
• R1/2: a’→c”, ambitus g’-f”, lengte 9

In Waesberghe 1616 staat in maat 21 een seminima (kwart noot) a’ in plaats van een fusa (achtste noot).

Barvorm met lang Abgesang, waarbij de twee slotregels melodisch herhaald worden.

Melodievarianten:
Danct Godt den Heer seer goet ghepresen “Na die wise Ghepeys ghepeys vol van envien.”
uit: Souter Liedekens Ghemaect ter eeren Gods, op alle die Psalmen van David …, 1540, nr. 106.
Melodievariant met twee regels minder: regel 5 en 6 worden niet herhaald, zodat 7 en 8 ontbreken. Tekst zonder refrein. Opvallend is dat de slotnoot relatief een kwint lager is, zodat de melodie ionisch wordt.
Verder is opvallend dat versregels 5 hier in twee delen van 4 lettergrepen uiteen valt, afgedwongen door een rust. Dit maakt de melodie voor strofe 3 van het lied van Castelein vrijwel ongeschikt. In deze regel is in dit lied ook steeds binnenrijm, iets dat bij Castelein alleen in strofe 1 voorkomt.
Ook versregel 7 (overeenkomstig met regel 9 in Castelein) valt door een rust uiteen in vier en vijf lettergrepen; Castelein heeft twee lettergrepen minder, maar hier zouden de woorden met twee plus vijf makkelijk geplaatst kunnen worden.
Ionisch, sleutel C1, geen maatsoortaanduiding.
A1 (2 versregels) A2 (2) B (2) C (2) D (2)

• A1/2: g’→g’, ambitus c’-d”, lengte 13, melodieverloop heel vergelijkbaar met A in Castelein
• B: g’→e’, ambitus d’-a’, lengte 10
• C: g’→g’, ambitus c’-d”, lengte 13, melodieverloop enigszins vergelijkbaar met R in Castelein.
• D: c’→c’, ambitus c’-a’, lengte 9

Tekstvorm: .4a (9) .4B (8) .4a (9) .4B (8) .2C/.2C (8) .3d (7) .4d (9) .3E (7) .4d (9) .3E (7)
NB: in sommige drukken is de melodieverwijzing “Na die wise Ghepeys ghepeys vol fantasien.”

Danct Godt, en wilt zijn lof verbreyden “Na de wijse, Vanden 106. Psalm. Ofte Ghepeyns, gepeyns, &c.”
uit: Dit Boec wort genoemt: Het Offer des Heeren…, 1570, nr. 11.
Zonder muzieknoten, met een vorm zoals in Souter Liedekens.

O Venus fel, wreetste harpije “Op de wijse: Gepeyns gepeyns, vol van envie.”
uit: Een nieu Liedt-boeck, genaemt den Druyven-Tros der Amoureusheyt , 1602, nr. 45.
Met muzieknoten. De vorm komt in principe overeen met die bij Castelein, al is er meer binnenrijm toegepast. Maar de melodie is eenvoudiger dan bij Castelein en heeft meer verwantschap met die in de Souterliedekens. Het grootste probleem bij het plaatsen van Casteleins tekst onder deze melodie zijn de verschoven betoningen in de laatste regel.
Ionisch met een mol, sleutel G2, ₵
A1 (2 versregels) A2 (2) B (3), B (3), Refrein1 (2), Refrein2 (2)

• A1/2: c”→c”, ambitus f’-f”, lengte 11, melodieverloop heel vergelijkbaar met A in Castelein
• B1/2: c”→a’, ambitus g’-d”, lengte 9, melodieverloop vergelijkbaar met die in Souter Liedekens
• R1: c”→c”, ambitus f’-e”, lengte 8,5
• R2: c”→f’, ambitus e’-d”, lengte 7,5

Opvallend zijn de topnoten e” die de cadenzen in A en R1 inleiden.
Tekstvorm: .4a (9) .4B (8) .4a (9) .4B (8) .2C (4) .2D (4) .3e (7) .2C (4) .2D (4) .3e (7) .4e (9) .3F(6) .4e (9) 4E (7)

Meerstemmige zettingen:

• Het ierste musyck boexken, samengesteld door Tielman Susato, Antwerpen, 1551, nr. 24.
  Vierstemmige anonieme zetting van de eerste strofe.
  A1 (13 maten) A2 (13 maten) B (12 maten) C (23 maten)
  In de superius van A is wel verwantschap met de melodievarianten te herkennen, maar verder lijkt de compositie helemaal vrij gevonden. Merkwaardig qua tekstplaatsing is dat de vijfde versregel binnen A2 is ondergebracht en dat B slechts drie versregels gebruikt.
• Jacob Clemens non Papa: Souterliedekens III. Het seste musyck boexken…, Tielman Susato, Antwerpen, 1556, nr. 106
  Driestemmige zetting van de melodie uit Souter Liedekens met de cantus firmus in de tenor.
• Gerardus Mes: Souterliedekens. VII. Het thienste musyck boeck…, Tielman Susato, Antwerpen, 1561, nr. 106
  Vierstemmige zetting van de melodie uit Souter Liedekens met de cantus firmus in de superius. Opvallend is dat hier is aangegeven dat de laatste drie versregels herhaald moeten worden.

Moderne uitgaven:

• J.C.M. Riemsdijk: Vier en twintig liederen uit de 15de en 16de eeuw …, 1890, nr. 24.
  Zetting voor zang en piano van Casteleins melodie. Geheel modaal benaderd, zonder ficta. De strofen 1 en 5 zijn onder de melodie gezet. Melodie en tekst overgenomen uit Van Waesberghe 1616.
• Daniël de Lange; Jhr. Mr. J.C.M. van Riemsdijk; Dr. G. Kalff: Nederlandsch Volksliederenboek, 1896, nr. 65, blz. 90.
  Zetting voor zang en piano, identiek aan Van Riemsdijk 1890, zij het dat enkele voordrachtstekens zijn weggelaten en hier strofen 1 en 2 onder de melodie zijn gezet. Een overduidelijke drukfout in de zangstem in maat 4, niet gecorrigeerd in latere, uitgebreide en herziene drukken.
• Florimond van Duyse: Het oude Nederlandsche lied, eerste deel, 1903, nr. 149, blz. 563.
  Hier is de tekst zoals in Manilius 1574 gezet op de melodie uit Souter Liedekens. Niet duidelijk is waarom Van Duyse niet de noten van Manilius en Van Waesberghe geeft.
• Elizabeth Mincoff- Marriage: Souterliedekens; een Nederlandsch psalmboek van 1540 met de oorspronkelijke volksliederen die bij de melodieën behooren, 1922, nr. 98 en 98B, blz. 178/180.
  Nr. 98 is de tekst uit het Antwerps Liedboek gezet op de melodie uit de Souter Liedekens. Nr. 98B is de verschijningsvorm in Van Waesberghe 1616.
• Kees Vellekoop; Helene Wagenaar-Nolthenius: Het Antwerps Liedboek; 87 melodieën op teksten uit “Een Schoon Liedekens-Boeck” van 1544, 1975, nr. 25, blz. 54.
  De tekst uit het Antwerps Liedboek gezet op de melodie uit de Souter Liedekens.
• McTaggart, Timothy: Tielman Susato, Musyck Boexken, Books 1 and 2, 1997, nr. 24, blz. 100.
  De vierstemmige anonieme zetting.
• Dieuwke E. van der Poel (eindredactie); Dirk Geirnaert; Hermina Joldersma; Johan Oosterman; Louis Peter Grijp: Het Antwerps Liedboek, 2004, nr. 49, blz. 110.
  De tekst uit het Antwerps Liedboek gezet op de melodie uit de Souter Liedekens. Grijp heeft de tekst iets anders onder de noten geplaatst dan Nolthenius.