Waarom speciale aandacht voor de liederen van Matthijs de Castelein?

In 2019 zaten we met Camerata Trajectina bijeen om plannen voor de toekomst te maken, toen iemand verzuchtte: “Altijd weer diezelfde deunen…” Dit probleem is een logisch gevolg van de manier waarop dichters uit de 16de en 17de eeuw liedteksten maakten: ze deden dat vrijwel altijd op de populaire melodieën uit hun tijd. Maar kort daarvoor was ik weer eens gestuit op een lied van Matthijs de Castelein en het was me opgevallen hoe uitgebreid de melodie van dit lied was geweest. Bij nader onderzoek op de Nederlandse Liederenbank bleek dat bijna al zijn liederen een unieke, vaak uitgebreide vorm hadden. Mijn nieuwsgierigheid werd hierdoor enorm aangewakkerd…

Ik begon de bronnen te bestuderen, maakte transcripties van enkele melodieën en las artikelen over Casteleins werk en leven. Ik kwam er snel achter dat hij een heel eigen werkwijze had gehad, waarbij hij de melodieën van zijn liederen meestal zelf maakte. Zijn hoofdwerk, De Const van Rhetorijcken, kreeg in de literatuur relatief veel aandacht en was zelfs onderwerp geweest voor drie proefschriften. Maar de Diversche Liedekins waren er maar bekaaid vanaf gekomen.

Het werd allemaal extra interessant, toen bleek dat het Festival Oude Muziek Utrecht belangstelling had om concerten rond Castelein te programmeren. Mijn studie werd grondiger en uitgebreider. Vlak voor de eerste corona-lockdown toog ik naar Oudenaarde en Gent om daar verder mijn licht op te steken. Wanneer het mij niet lukte Casteleins taal helemaal te doorgronden, riep ik de hulp in van emeritus hoogleraar Frank Willaert van de Universiteit Antwerpen en Dieuwke van der Poel van de Universiteit Utrecht. Ik ben zeer dankbaar voor de gulheid waarmee zij mij hebben bijgestaan, en voor het stevige commentaar dat zij later leverden op mijn vertalingen naar modern Nederlands.

Uiteindelijk schreef ik een compact artikel over Casteleins Diversche Liedekins voor het Tijdschrift Oude Muziek. Het was een sterk ingekorte versie van het artikel dat ik op deze website wil gaan publiceren – en dat op deze website ongetwijfeld nog de nodige uitbreiding en aanpassing zal ondergaan. (Uw commentaar is daarbij van harte welkom!) Daarnaast zal ik hier in de komende tijd ook transcripties, teksten, vertalingen en analyses van de liederen een plaats geven.

Vanwege de coronacrisis werd de programmering van het Festival Oude Muziek voor 2020 doorgeschoven naar 2021, maar in dat jaar stond Camerata Trajectina dan ook met maar liefst vier optredens op de rol. Tussen de liederen door droeg Frank Willaert gedichten voor uit De Const van Rhetorijcken. Voor mij was het grootste compliment dat enkele prominente neerlandici na afloop met elkaar stonden te praten en de conclusie trokken dat Castelein een veel betere dichter was dan iemand van hen ooit had vermoed. Ik zou daaraan willen toevoegen dat ook zijn melodieën veel interessanter bleken te zijn dan verwacht. Ze gaven daardoor aanleiding tot het maken van mooie en bijzondere arrangementen in samenwerking met mijn mede-cameraten.

Camerata Trajectina hoopt in het najaar van 2024 met een nieuwe versie van het Casteleinprogramma langs steden in Nederland én Vlaanderen te trekken. Hopelijk krijgen Casteleins liederen dan opnieuw de aandacht die ze verdienen.

Nico van der Meel.